قاسم بن اصبغ بیانیابومحمد، قاسم بن اصبغ بیّانی، عالم، حافظ و محدث مالکی اندلسی قرن سوم و چهارم است. ۱ - زمان و مکان تولد بیّانیدر ۲۴۷، در بیّانه زاده شد. ۲ - اساتید بیّانیدر قرطبه از بقی بن مَخلَد ، محمد بن وضاح و مطرف بن قیس و دیگران استماع حدیث کرد. در ۲۷۴، همراه با چند نفر دیگر، از جمله محمد بن عبدالملک بن ایمن، برای شنیدن حدیث و آموختن علم رهسپار شهرهای مختلف شد. در مکه از محمد بن اسماعیل صائغ و علی بن عبدالعزیز، در کوفه از قاضی ابراهیم بن ابی العنس و ابراهیم بن عبدالله القصار و در بغداد از قاضی القضات اسماعیل بن اسحاق و عبداللّه بن احمد بن حنبل و محمد بن اسماعیل ترمذی و دیگران حدیث شنید. در ادبیات، از ابن قتیبه، مبرد، ثعلب و ابن جهم بسیار آموخت. ۳ - رونق علمی بیّانیاز استادان مصری و قیروانی نیز استفاده‌ها برد و به اندلس بازگشت و در قرطبه ساکن شد. در آنجا مردم به او روی آوردند و در حدیث، رجال، عربیت، نحو و شعر از وی بهره بردند. بیانی آشنایی بسیاری با حدیث و رجال داشت و قرطبی در تفسیر خود، در تصحیح یک روایت، به او استناد کرده است. وی در سه سال آخر عمر به علت کهولت دچار نسیان و به قولی اختلال حواس شد و به همین دلیل از نقل روایت دست کشید. ۴ - زمان و مکان وفات بیّانیاو در ۳۴۰ در قرطبه درگذشت. [۱]
احمد بن محمد مقّری، نفح الطّیب، ج۲، ص۴۷ـ۴۹، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
[۲]
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوُعاة فی طبقات اللّغویین والنّحاة، ج۲، ص۲۵۱، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر ۱۳۸۴/ ۱۹۶۴ـ ۱۹۶۵.
[۳]
ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۴، ص۴۵۸، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
[۴]
محمد بن فتوح حُمَیْدی، جذوة المقتبس فی ذکر ولاة الاندلس، ص۳۳۰ـ ۳۳۱، مصر ۱۹۶۶.
[۵]
احمد بن یحیی ضبّی، کتاب بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس، ص۴۳۴، مادرید ۱۸۸۴.
[۶]
محمد بن احمد ذهبی، تذکرة الحفاظ، ج۳، ص۸۵۴، حیدرآباد دکن ۱۳۷۶ـ ۱۳۷۸/ ۱۹۵۶ـ ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
۵ - ناقلین روایت از بیّانیعلمای بزرگ قرطبه، از جمله عبدالوارث بن سفیان، احمد بن محمد بن سعید معروف به ابن حَسور، سعید بن نصر، احمد بن قاسم بن عبدالرحمان و نوه‌اش قاسم بن محمد بن قاسم بن اصبغ، و دیگران از او روایت کرده‌اند. [۷]
محمد بن فتوح حُمَیْدی، جذوة المقتبس فی ذکر ولاة الاندلس، ص۳۳۰ـ ۳۳۱، مصر ۱۹۶۶.
[۸]
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوُعاة فی طبقات اللّغویین والنّحاة، ص۲۵۱، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر ۱۳۸۴/ ۱۹۶۴ـ ۱۹۶۵.
[۹]
محمد بن احمد ذهبی، تذکرة الحفاظ، ج۳، ص۸۵۴، حیدرآباد دکن ۱۳۷۶ـ ۱۳۷۸/ ۱۹۵۶ـ ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
[۱۰]
احمد بن یحیی ضبّی، کتاب بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس، ص۴۳۲، مادرید ۱۸۸۴.
[۱۱]
احمد بن یحیی ضبّی، کتاب بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس، ص۴۳۴، مادرید ۱۸۸۴.
۶ - آثار بیّانیاز جمله آثار اوست: • سُنَن که پس از رسیدن به عراق در ۲۷۶، در حالی که چند ماه از وفات ابوداود گذشته بود، به جبران محرومیّت از درک حضور وی، طبق ابواب سنن او نوشته است. • المجتنی (یا المجتبی)، مختصر کتاب مذکور که در ۳۲۴ آغاز به نگارش آن کرد؛ این کتاب را او براساس ابواب المُنتَقی تألیف ابن جارود (محدث قرن دوم و سوم، متوفی ۳۰۷) نوشت و دارای ۴۹۰، ۲ حدیث در هفت جزء است. • فضائل قریش. • الناسخ و المنسوخ. • غرائبُ حدیثِ مالکِ بن انس در خصوص آنچه در کتاب مُوَطّا مالک نیامده است. • الانساب. • احکام القرآن. • برالوالدین. • کتاب الخمر. • کتاب الصحیح که مانند صحیح مسلم نگاشته شده است. [۱۲]
محمد بن فتوح حُمَیْدی، جذوة المقتبس فی ذکر ولاة الاندلس، ص۳۳۱ـ ۳۳۲، مصر ۱۹۶۶.
[۱۳]
احمد بن یحیی ضبّی، کتاب بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس، ص۴۳۳ـ ۴۳۴، مادرید ۱۸۸۴.
[۱۴]
احمد بن محمد مقّری، نفح الطّیب، ج۲، ص۴۸، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/۱۹۶۸.
[۱۵]
محمد بن احمد ذهبی، تذکرة الحفاظ، ج۳، ص۸۵۴، حیدرآباد دکن ۱۳۷۶ـ ۱۳۷۸/ ۱۹۵۶ـ ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت (بی تا).
[۱۶]
اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، ستون۸۲۶، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
[۱۷]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۱۷۳، بیروت ۱۹۸۶.
[۱۸]
عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوُعاة فی طبقات اللّغویین والنّحاة، ج۲، ص۲۵۱، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر ۱۳۸۴/ ۱۹۶۴ـ ۱۹۶۵.
۷ - فهرست منابع• ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱. • اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین، ج۱، در حاجی خلیفه، کشف الظنون، ج۵، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۰. • محمد بن فتوح حُمَیْدی، جذوة المقتبس فی ذکر ولاة الاندلس، مصر ۱۹۶۶. • محمد بن احمد ذهبی، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن ۱۳۷۶ـ ۱۳۷۸/ ۱۹۵۶ـ ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت (بی تا). • خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶. • عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی، بغیة الوُعاة فی طبقات اللّغویین والنّحاة، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر ۱۳۸۴/ ۱۹۶۴ـ ۱۹۶۵. • احمد بن یحیی ضبّی، کتاب بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس، مادرید ۱۸۸۴. • احمد بن محمد مقّری، نفح الطّیب، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/۱۹۶۸. ۸ - پانویس
۹ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «قاسم بن اصبغ بیانی»، شماره۲۳۴۵. رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 340 (قمری) | شخصیت‌های قرن 4 (قمری) | فقهای مالکی قرن 3 (قمری) | فقهای مالکی قرن 4 (قمری) | محدثان اهل‌سنت قرن 3 (قمری) | محدثان اهل‌سنت قرن 4 (قمری)
|